In een bijna vergeten boek van C.J. Holmes, Slade Professor of Fine Art aan de Universiteit van Oxford, staat iets wat Tjalf Sparnaay en zijn werk perfect omschrijft. Notes on the science of picture making is geschreven in 1909, maar is nog steeds relevant volgens hedendaagse opvattingen van kunstcritici. Holmes schrijft:
‘Wanneer we de doelen en idealen van de schilder beoordelen, hoeven we slechts naar één aspect te kijken, namelijk of ze het resultaat zijn van persoonlijke ervaring. We hebben gezien hoe de Verhalende schilder sommige aspecten van de natuur zo natuurgetrouw probeert weer te geven als zijn materiaal toelaat, terwijl de Satirische, Lyrische, Dramatische en Despotische schilder dit niet doet. Van dat aspect selecteert de schilder soms die onderdelen die essentieel zijn voor zijn respectievelijke doelen en verwerpt al het overige. Alle schilders, behalve Verhalende schilders, creëren hun effecten dan ook niet door te pogen de hele natuur te schilderen, maar door één deel of fase van de natuur heel nauwkeurig weer te geven, waarbij de keuze van welk deel van de natuur wordt benadrukt afhankelijk is van de persoonlijkheid van de schilder.’
Sommige werken van Tjalf laten een zoektocht in de natuur zien waarbij hij niet alleen probeert de meest realistische details te vinden, maar een moment probeert vast te leggen dat visueel gezien werkt. Dit moment is meestal het resultaat van zijn keuze om slechts een detail van een veel grootser concept weer te geven. De gekozen details zijn duidelijk heel persoonlijk en kunnen slechts voortkomen uit zijn eigen ervaring van wat wel en niet werkt.
Het beste voorbeeld hiervan is de compositie die het werk van Tjalf onder mijn aandacht bracht. Als kersverse student kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam fietste ik op een dag van het ene college naar het andere. Terwijl ik met mijn gedachten waarschijnlijk nog bij de vroege Nederlandse meesters of een ander onderwerp uit ons eerste jaar was, viel mijn oog op een meer dan levensgroot, verticaal detail van een gebakken ei, grotendeels bestaande uit de glanzende, geel-oranje dooier. Ik was erdoor gefascineerd en kon niet anders dan die kleine galerie binnenlopen waar deze vreemde schilderijen en lithografieën met uitzonderlijk realistische details uit het dagelijks leven hingen. Uiteindelijk kocht ik een lithografie van deze enorme eierdooier en deze heeft sindsdien in elk van mijn steeds weer wisselende studentenkamers gehangen. Tot mijn afstuderen stond dit werk voor dat moment waar ik steeds weer naar terugkeek, het moment waarop ik me realiseerde dat het leven gewoon verder ging na de oude meesters en hoe belangrijk het is om de juiste en de exacte details te kiezen uit grootsere dingen. Ik leerde Tjalf kort daarna persoonlijk kennen, want je krijgt als kunstenaar niet elke dag het verzoek om juist nr. 66 uit een serie lithografieën te verkopen. Ik koos indertijd bewust voor nr. 6 of 66 of (meestal geen goed teken) 666 als ik een print of lithografie kocht uit een serie van een kunstenaar. Het was het begin van een mooie vriendschap en voor mij het begin van een blijvende liefde voor moderne kunst. In het jaar daarna voerden we vele gesprekken over realisme, over het vinden van juist die details die een heel nieuw licht werpen op het dagelijks leven en over wat schoonheid kon inhouden. Tijdens een van die gesprekken zei ik dat het me zo verwonderde dat Tjalf zichzelf had geschilderd, vertekend weerspiegeld in de glans van de dooier. Verbaasd biechtte hij op dat hem dat nooit was opgevallen. Het was fantastisch om te zien dat hij soms zo geconcentreerd
was op het schilderen van de exacte details van een compositie dat de compositie als geheel minder belangrijk werd. En dat hij nog steeds verbaasd was dat hij een nog realistischer afbeelding had gemaakt dan hij aanvankelijk dacht.
Nu, meer dan 15 jaar later, geven zijn werken me nog steeds hetzelfde gevoel. Het gebrek aan een verhaallijn, de mogelijkheid om door de compositie heen te kijken op zoek naar details binnen details en de mogelijkheid om weer een stap terug te doen en het geheel te aanschouwen, dat is geweldig. Ik blijf me afvragen waarom Tjalf juist dit of dat detail heeft gekozen en realiseer me vervolgens dat die vraag eigenlijk niet relevant is; het enige wat belangrijk is, is het resultaat en het feit dat het visueel werkt. Het is ook geweldig dat Tjalf nog leeft. In mijn vakgebied zijn alle kunstenaars allang dood. Dat kan heel handig zijn als je een bepaald kunstwerk beschrijft of als je probeert een beeld te schetsen door het aan de hand van je eigen ideeën uit te leggen, ongehinderd door de ideeën van de maker zelf. Maar als je met Tjalf over zijn kunst praat, is dat juist een genoegen. De voortdurende worsteling om tot de juiste compositie, de juiste details en het juiste resultaat te komen op zulke enorme doeken (ik heb nog nooit een Sparnaay gezien die minder dan levensgroot was!) doet bijna een vrij neurotisch karakter vermoeden dat tijdens het schilderen constant geobsedeerd is door de juiste penseelstreek en het juiste resultaat. Maar dat is niet zo. Zoals Holmes hierboven al beschreef, vormen de toegankelijke vriendelijkheid van Tjalf, zijn geduldige oor tijdens gesprekken en zijn subtiele observaties van het leven juist een fantastische basis voor zijn schilderijen. De details van de natuur die Tjalf benadrukt fascineren hem, of het nu een koordje van een theezakje met druppeltjes thee is of de glanzende zoutkorrels op bruin gefrituurde friet, het water rond een zwarte olijf tegen het glas van een schaal of de vlekken langs de rand van de deur van een vaatwasser. En gelukkig krijgt hij er nooit genoeg van om zijn eigen werken uit te leggen en er opnieuw over na te denken als je ernaar vraagt!
Jan Six
2014