Gooi en Eemlander

HILVERSUM - Kunstenaar Tjalf Sparnaay (1954) houdt wel van een patatje. Elke zaterdag maakt hij een rondje over het marktterrein in Hilversum. Het einddoel is frietkraam Bijlard. ,,Het is voor mij het ultieme gevoel van het weekend’’, aldus de Hilversumse kunstenaar.

In een lofzang op zijn lievelingsgerecht schilderde Sparnaay het ultieme bakje friet inclusief een dikke kwak mayonaise in een stilleven. Hij noemt het de moderne variant op de ‘Aardappeleters’ van Vincent van Gogh. Waar Van Gogh met dikke penseelstrepen de aardappeletende boerenfamilie verbeeldde, schildert Sparnaay met uiterste precisie. De op groot formaat geschilderde goudgele frieten lijken net uit de frituur te komen. De randjes zijn bruin en knapperig. Een rood plastic vorkje is uitnodigend in de berg genot geprikt. Het is fotorealisme ten top.
De hyperrealistische stillevens van Sparnaay zijn populair. Voor tienduizenden euro’s verkoopt hij zijn bakjes friet, gebakken eieren en broodjes gezond in olieverf aan verzamelaars in Amerika, Engeland en Canada. Ook in Nederland gaan de zaken goed. In januari is zijn eerste museale overzichtstentoonstelling een feit. Museum De Fundatie in Zwolle toont dan een vijftigtal werken van Sparnaay uit particuliere collecties. ,,Ik verheug me enorm om alle werken weer terug te zien. Sommige heb ik al meer dan twintig jaar niet gezien’’, aldus de kunstenaar.
Om te komen waar hij nu is, heeft Sparnaay hard moeten werken ,,Er zijn momenten geweest waarop ik me af vroeg of mensen wel zitten te wachten op schilderijen die in hun ogen op foto’s lijken’, gaat hij verder. Toch hield de kunstenaar voet bij stuk. ,,Ik kan gewoon niet anders. Ik moet schilderen. De drang om iets bijzonders te maken, je kop boven het maaiveld uit te steken, ervoer ik al op jonge leeftijd. ‘’
Sparnaay groeide op in Haarlem, naar eigen zeggen in een keurig, netjes gezin. ,,Mijn vader was stuurman en mijn moeder zat in het onderwijs.  De drang om te schilderen kwam van binnen uit’’, vertelt hij. Zijn eerste verfdoos kreeg hij met Sinterklaas en ook later wanneer hij geld voor schildersspullen nodig had, kon hij altijd bij zijn ouders terecht. ,,Ik kon goed tekenen, dat vonden mijn ouders ook, maar ze hadden toch liever dat ik een vak ging leren.’’
Sparnaay werd docent lichamelijke opvoeding. Tien jaar lang gaf hij les aan het Hervormd Lyceum West in Amsterdam. ,,Op een gegeven moment realiseerde ik me dat ik niet mijn hele leven gymleraar wilde zijn. Ik heb ontslag genomen en ben toen als tekenaar en fotograaf aan de slag gegaan bij postkaartenuitgever Art Unlimited’’, gaat hij verder. Van 1983 tot en met 1989 ontwierp hij Amsterdamkaarten verjaardagskaarten, nieuwjaarswensen en geboortekaartjes. Kaart nummer C636 met een voorstelling van een fiets met op de bagagedrager een bos rode tulpen werd honderdduizend keer verkocht. ,,Bij Art Unlimited heb ik geleerd om een beeld communicabel te maken.’’

Zakenman
Een kunstenaar met een ijzersterk gevoel voor beeld en een commerciële instelling, dat is Tjalf Sparnaay. Zijn woonhuis en atelier aan de Coehoornstraat in Hilversum getuigen ervan. Veel licht, kleurige meubels, een glanzend zwarte vleugel en een boekenkast vol kunstboeken. Het interieur oogt nonchalant, een beetje rommelig, maar is met oog voor detail ingericht. Op zijn schildersezel pronkt een recent werk, zijn zoveelste ‘Gebakken ei’. De gele dooier glanst in het heldere licht. Is de verf misschien nog nat of wordt hier het oog bedrogen? De boodschap aan potentiele klanten is duidelijk: hier is een vakman aan het werk.
,,Ik ben kunstenaar en zakenman. Het is een combinatie waarvan veel kunstenaars vies zijn, maar die voor mij een succes is gebleken’’, aldus de Hilversume kunstenaar. Als vanzelfsprekend runde hij een tijdje zijn eigen galerie in Amsterdam, maar ook die bezigheid kon hem niet lang bekoren. ,,Ik had personeel in dienst, organiseerde openingen en werkte tussen de praktijken door aan mijn schilderijen. Het was een leuke tijd, maar op een gegeven moment was ik de rompslomp zat. Bovendien gingen de zaken op het laatst niet meer goed.’’
In 2002 sloot hij de galerie en vertrok naar Amerika. Letterlijk met mijn zijn schilderijen onder de arm. ,,Ik wilde in New York doorbreken. Het Hyperrealisme is daar begonnen.’’ Bij de galerie OK Harris Works of Art van Ivan C. Karp klopte hij aan. ,,Karp heeft kunstenaars zoals Andy Warhol en Roy Lichtenstein gelanceerd. Het was een uitzonderlijke man. Mede dankzij hem heb ik me kunnen ontwikkelen tot wie ik nu ben. Dat is veel meer waard dan vier jaar kunstacademie.’’
Dat hij nooit naar de kunstacademie is geweest, kan hem niet schelen. ,,In Nederland is een sterke maar overjarige realistische traditie van kracht. Er wordt op een hele saaie, klassieke manier lesgegeven. Veel modeltekenen, dus. Dat is niets voor mij’’, vertelt hij openhartig. Daarentegen koos Sparnaay de oude meesters, zoals Rembrandt, Vermeer en stillevenkunstenaar Adriaen Coorte, als leermeesters. Hij bezocht het Rijksmuseum en leerde veel uit kunstboeken. ,,Vooral het gebruik van licht in de schilderijen van Vermeer fascineert me. Daarnaast ben ik gezegend met een goed oog voor detail en een fijne motoriek.’’

Aardappellandschappen
Een schilderij maken is voor Sparnaay een procedure. Tot de week nauwkeurig maakt hij een werkschema. ,,Ik begin met het maken van foto’s, een stuk of vijftig. Voor de ‘gebakken eieren-serie’ bak ik net zolang eieren tot ik de mooiste dooiers en knapperige randjes op beeld heb. Daarna schets ik op de computer het ideale maar ruwe plaatje en begin ik met schilderen. Het maken van één groot schilderij kost me gemiddeld drie maanden  tijd.’’
Als toeschouwer denk je te kijken naar een uitvergrote foto, maar in feite zijn de schilderijen van Sparnaay geïdealiseerde voorstellingen van op een voetstuk geplaatste alledaagse producten. Sta eens stil bij de schoonheid van een gebakken ei of de zachte structuur van een gekookte aardappel, lijkt de kunstenaar te willen zeggen.  Hoe dichter je met je neus op zijn werk komt, hoe abstracter de voorstelling. Sparnaay: ,,Ik wil niet als een dominee prediken, maar ik wil mensen bewust maken van het hier en nu.’’
Patat, flessen ketchup en broodjes hamburger behoren tot het hier en nu van de kunstenaar. In een groot ‘masterpiece’ van anderhalf bij drie meter, waarvan de vorderingen op de Facebookpagina van de kunstenaar te volgen zijn, brengt hij momenteel veel van zijn onderwerpen samen. ,,Dit is een nieuw experiment. Ik ga druipende mayonaise en sappige hamburgers schilderen. Het mag allemaal wat rommeliger en viezer. In tegenstelling tot mijn eerdere werk wil ik een verhaal vertellen.’’
Het schilderij komt als topstuk op de tentoonstelling in Zwolle te hangen en is misschien wel het laatste werk van Sparnaay met eten. ,,In de toekomst hoop ik wat los te komen van de stillevens met patat, aardappels en broodjes gezond. Ik heb helemaal niets met koken’’, aldus de kunstenaar. Uit geschilderd is Sparnaay echter nog lang niet. ,,Misschien ga ik wel gebruikte schuursponsjes schilderen.’’

Wie: Tjalf Sparnaay
Beroep:  kunstenaar
Privé: samenwonend, drie katten
Gek op: patat, hardlopen op de hei
Locatie foto: frietkraam Bijlard in Hilversum

Door Marleen Ram