Megarealisme, het miljoenvoud van de eenvoud, over het werk van Tjalf Sparnaay

AnnaMarie Hazenberg

“ Wil je je ei gebakken of gekookt? Zout en peper erbij? Verse jus? Kop thee?” De werkelijkheid presenteert zich iedere dag opnieuw aan ons. Bij het ontwaken kunnen we haar zien, voelen, ruiken, beschrijven en gebruiken. De werkelijkheid van de dingen om ons heen is zo vanzelfsprekend dat we haar voor lief nemen. Automatisch breken we het eitje op de harde rand van de koekenpan. We stellen onze keukenwekker in op hard of zacht gekookt, en we dompelen het theezakje in een glas kokend heet water. 
Tjalf Sparnaay ontleent de thema´s van zijn schilderijen aan deze alledaagse werkelijkheid. Triviale onderwerpen als een gebakken ei, een ontbijtje, een patatje ´met´, een ´Hollandse nieuwe´ met vlaggetje, een bos tulpen, nog in cellofaan verpakt zijn de hoofdrolspelers in zijn schilderijen. Steeds opnieuw kiest Sparnaay voor een onderwerp dat uit het leven is gegrepen. Herkenbaar, toegankelijk, alledaags en simpel. Bijna banaal en toch zo fascinerend als voorwerp, als ding an sich. Sparnaay neemt geen genoegen met de alledaagse werkelijkheid zoals wij deze eindeloos herhaald om ons heen zien. In zijn schilderijen laat hij de werkelijkheid opnieuw door zijn vingers gaan en geeft deze iets subjectiefs, een ziel mee. Hij vereenvoudigt en hij voegt toe, hij vergroot en opent zo onze ogen voor het kleinste detail. De door hem gekozen onderwerpen worden sterk uitvergroot en uit de context van de dagelijkse omgeving gehaald. Door hen vervolgens in een klassieke kunstomgeving te plaatsen verliezen ze hun gebruikswaarde en krijgen ze een nieuwe identiteit en een monumentaal karakter. Tot in de kleinste detail uitgewerkt wordt het triviale tot een majestueus kunstwerk verheven. 

Begin jaren ´80 raakt Sparnaay gefascineerd door de fotografie. Hij trekt als een documentarist door Amsterdam en legt het dagelijkse leven van deze bruisende stad vast in snapshots. Het boeiende van deze foto´s is de keuze voor verstilde en cliché momenten. Een fiets geketend aan een brug  met een bos tulpen onder de snelbinders, een boterham met pindakaas. Een letterlijke, fotorealistische benadering van de werkelijkheid, momenten die voor eeuwig zijn vastgelegd. Door middel van de fotografie citeert hij het dagelijks leven rondom. Tegelijkertijd ontwikkelt Sparnaay zijn vaardigheid in tekenen en schilderen. En juist hier ligt de sleutel tot zijn huidige stijl en eigen signatuur. “Waar de foto ophoudt, beginnen zijn schilderijen”. Zijn fotografie is voortaan het vertrekpunt voor zijn schilderijen.

In de loop van de jaren ´80 en ´90 komen de snapshot-fotografie en de verhalende lijn van zijn schilderijen samen in, wat Sparnaay noemt, Megarealisme. In deze periode komt hij tevens in aanraking met het Photorealism, een stroming in de Amerikaanse hedendaagse kunst waarbij de kunstenaar de werkelijkheid natuurgetrouw aan de hand van een, al dan niet uitvergrote foto, (na)schildert. Sparnaay put inspiratie uit de werken van beroemde fotorealisten als Charles Bell, Ralph Goings en Richard Estes. Zijn de Amerikaanse fotorealisten voornamelijk bezig met de documentatie en representatie van de objectieve werkelijkheid, Sparnaay citeert, interpreteert en intensiveert de werkelijkheid. Het Megarealisme van Sparnaay is het samengaan van zijn fotorealistische benadering van de alledaagse dingen met zijn vroegere archaïsch, magisch realistisch werk. In plaats van de representatie van het onderwerp door middel van fotografie neemt Sparnaay de toeschouwer in zijn Megarealistisch werk mee ‘dwars door het ding heen’. Het onderwerp wordt tot in het kleinste detail ´verkend´ en ´ontdekt´. De fotografie fungeert als schetsboek voor Sparnaay, de snap shots zijn voorstudies voor zijn schilderijen. Laag voor laag komt het schilderij tot stand. Als een soort röntgenoloog gaat Sparnaay dwars door het te schilderen onderwerp heen. Onder het realistische oppervlak van zijn schilderijen ligt de ziel van het onderwerp, een essentie waar we ons nooit eerder bewust van zijn geweest..

In de schilderijen van Sparnaay worden verschillende vormen van waarneming tegen elkaar uitgespeeld; is het een foto of is het een schilderij, is het een oude meester of is het moderne kunst, is het uniek en origineel of is het mechanisch? Hij zet ons in eerste instantie op het verkeerde been. De schilderijen zijn gemakkelijk toegankelijk en men behoeft niet over uitgebreide kennis van kunst te beschikken om zijn werken te waarderen. De schilderijen bieden in eerste instantie een raam op de werkelijkheid, een trompe l´oeil. Het ‘Bakje Patat´ kan zo, klaar voor consumptie, van het doek gepakt worden. Als we langer kijken ontdekken we een groot aantal fascinerende details in het geschilderde object. Opeens vallen duizenden kleine puzzelstukjes, snapshots, samen in een spel van penseelstreken, kleurschakeringen, lichtval en schaduw. De zoutkorreltjes spelen een ingenieus spel op de ´huid´ van de gefrituurde aardappel, de calorierijke mayonaise probeert te ontsnappen uit het ingedeukte plastic bakje. Het plastic vorkje staat als een vuurtoren in een landschap van calorieën. Het schilderij is een genrestuk van onze huidige consumptiemaatschappij en toont invloeden van grote meesters als Rembrandt (in de mate van verfijning van details en dramatische belichting) en Vermeer (die een scherp oog had voor de schoonheid van het kleine en de momenten van het alledaagse leven). Sparnaay citeert de werkelijkheid in verschillende verhaallijnen en lagen. “Is dit ´ding´ nou echt wel zo gewoon? Zo heb ik het nog niet eerder gezien! Vertelt het ons meer dan we denken te zien? Door zijn speelse, humoristische en tegelijkertijd uiterst klassieke en schilderachtige benadering van het onderwerp laat Sparnaay ons het door hem gekozen onderwerp op verschillende niveaus herbeleven. Iedere laag in het schilderij is met intellectuele precisie tot stand gekomen, met de fotografie als vertrekpunt. De som van fotografische schets en schilderij is meer dan alleen een hyperrealistische beeld van het onderwerp. Werkelijkheid en illusie gaan hand in hand. De schilderijen ontstijgen het vermogen van het meest getrainde oog of de scherpst ingestelde cameralens. De details in het schilderij zijn een meervoud van snap shots, elk is met uiterste finesse uitgewerkt. De DNA-structuur van het onderwerp is op minutieuze wijze weergegeven. Sparnaay dringt door tot de essentie van het onderwerp. Hij wil het ding an sich tonen en niet slechts het ding als object. De schilderijen zijn een amalgaam van de haptische eigenschappen van het onderwerp maar ook van het eigenzinnige karakter en de persoonlijkheid van het object.