Grafittical Archaeology

Vanaf 1972 bezocht ik met verschillende tussenpozen Berlijn, een van de fascinerendste steden waar ik de weg ken met haar even gigantische oppervlakte als indringend historisch verleden.
Toen ik er een aantal jaren geleden langs een oud stuk van de muur liep zag ik voor het eerst hoe daar op sommige plekken tientallen lagen grafitti spraypaint door weer en wind vrij waren komen te liggen. Ik fotografeerde zoveel ik kon en ging de volgende dag terug met een nog betere camera om mijn beeldhonger te stillen. Pas later drong het tot me door dat ik zonder precies te weten waarom een plek op de wereld had ontdekt waar iets heel bijzonders gebeurde. Het voelde als een openbaring, als een plotselinge kijk in verleden en toekomst tegelijk. Dit was het gevoel dat een archeoloog moest hebben bij een onverwachte belangrijke vondst!
Toch duurde het jaren voordat ik de tijd ging nemen deze opgraving voort te zetten en het verhaal daarmee sluitend te maken. In 2016 ging ik speciaal voor deze site weer terug naar Berlijn en ditmaal gewapend met een 36 mp camera en zwaar statief. Waar ik voor vreesde was echter al gebeurd, er waren nog maar heel weinig spots over die mooi zicht gaven op alle lagen eronder omdat dit stuk muur inmiddels een legale grafitti status had gekregen en door enthousiaste nieuwe grafitti artists compleet was dichtgeplamuurd met tientallen lagen nieuwe verf.
Een preventief meegenomen plamuurmes bracht echter uitkomst en zo kon ik als een ware archeoloog pellend en afstekend op zoek naar de verborgen schoonheid van onontdekte en nog niet vrijgelegde verflagen in al hun gevarieerde strukturen en kleuren. De op de grond gevallen verfscherven nam ik als relikwie mee naar huis.

Op een droge middag of avond zijn hier tientallen over elkaar heen buitelende grafitti kunstenaars bezig hun ego in verf te vereeuwigen. Van deze 150 meter lange oude binnenkant van de Berlijnse muur is geen millimeter onbedekt gebleven. Ook de grond en het rondgroeiend groen is vol verf en overal liggen nozzles en cans. Groepjes chillende gasten met bloot bovenlijf en soms witte latex wegwerphandschoentjes  hangen lekker rond bij wat rapmuziek uit oude zwarte radio’s. Flesjes bier staan overal. Geen witte oortjes, geen notebooks. Hier is het basic. Het geklik van kogeltjes in geschudde spuitbussen klinkt tevreden. De penetrante geur van lichte wolken drijfgas hangt overal en maakt je high. Er wordt gewerkt en naar elkaar gekeken. Soms wordt er een foto gemaakt als de tag klaar is en wordt ‘ie meteen gedeeld.

Spuitbusverf is taai, droogt soms heel snel en dan weer heel langzaam. Zon en wind en regen zorgen vervolgens voor de slechts denkbare omstandigheden waarin een verfhuid moet zien te overleven, maar dat is juist goed voor een Urban Work of Art ! Dikke uit vele lagen bestaande korsten konden soms, zij het met enige moeite van de muur getrokken  worden. Daaronder verschenen weer oudere lagen die wat vaster op het beton gehecht waren met een heel ander, eigen karakter.

Het is een intrigerende gedachte dat honderden kunstenaars op dezelfde plek hun werk maken en ook weer achterlaten. De bijzondere status van dit stuk 150 meter lange muur zorgt voor een krachtig verhaal en dus ook voor een enorme spraydichtheid die maar op weinig andere plekken ter wereld zal bestaan. De matige kwaliteit van de tags en de verf is hier niet erg , het gaat hier juist de kwantiteit die een substantieel meerlagig sediment doet ontstaan!

In de stad die zo staat voor vrijheid omdat in haar verleden juist hier de meest gruwelijke aanvallen daarop werden gepleegd, is dit een plek waar ze echt elke dag opnieuw gevierd wordt door iedereen die er z’n eigen vrijheidsvlag kan schilderen. Vlag over vlag wapperen de kleurrijke beelden in de wind van de vrijheid. In hun korte leven laten zon en regen ze met elkaar versmelten tot een nieuw groots gelaagd kunstwerk waarvan af en toe iets naar de oppervlakte stijgt. Op die momenten kijk je dwars door de lagen naar het lichtgrijze beton van voor 1989 en zie je hoe een ooit afschrikwekkende scheidingslijn tussen mensen een doek kan worden waarop iedereen weer samen is gebracht.

Wanneer je een willekeurig sample van al die lagen bekijkt valt op dat er strukturen zijn die Google Earth achtige vormen hebben. De eerste foto’s van de aarde vanuit de ruimte toonden ook toen strukturen die universeel zijn, van heelal tot op microniveau en ook hier is dat weer het geval. Dus schijnbaar ongeleid genereert  deze entropie van vele afgebladderde lagen toch weer een harmonisch verlangen dat eenmaal opnieuw gekadreerd pure schoonheid ontlokt aan het verval. Een omgekeerd vanitas? Hoe synchroon is dit niet met de net gevonden metafoor van deze muur!
Op een ochtend had iemand over een breedte van 20 meter de hele muur van onder tot boven wit geverfd om naar eigen zeggen een mooi tabula rasa te hebben voor een groep bekende en bevoorechte artiesten die zich blijkbaar van te voren had aangekondigd. Weg was mijn met moeite opgegraven plekje! Maar toen ik later terugkwam zag ik dat de inmiddels begonnen regen in prachtige traanvormige en grauwwitte strepen de inferieure muurverf op waterbasis er grotendeels weer van af had gespoeld en er indringende beelden van desolate sneeuwlandschappen waren ontstaan….

Het formaat van een spot op de meeste foto’s is meestal niet groter dan een A4. Op sommige spots zijn in de abstrakte vormen als je goed kijkt ook herkenbare beelden te ontdekken zoals landschappen, een vis, een portret, etcetera. Dat is niet toevallig want onze hersenen zoeken nu eenmaal naar voor onze biologische overleving belangrijke  beelden. Maar het is wel toevallig dat ze zich uit verschillende lagen verf zelf gegenereerd hebben. Deze bijna metafysische gebeurtenis raakt diep, er lijkt dus bijna geen ontsnappen aan de visuele wereld zoals wij die kennen. Pure abstraktie zou dan een illusie zijn. Toch is de bijna volmaakt abstrakte kwaliteit van sommige gefotografeerde spots is onmiskenbaar. Een enkele schilderende mensenhand zou zich verraden maar door het samenvloeien van de verschillende elementen mens, weer en tijd onstaat er organisch een eigenlijk toch volmaakt abstract schilderij dat door de fotograaf naar een letterlijk nieuw beeld wordt getild waarin een toeschouwer op zijn beurt ook weer nieuwe beelden kan vinden. Het is de vermenging van al deze letterlijke en figuurlijke lagen die voor mij de confrontatie met deze Urban Works of Art zo indringend en groots maken.

Bekijk de foto's